Czy zastanawialiście się kiedyś, dlaczego świat jest pełen szklanych wieżowców? To dzięki temu modelowi wieżowca w Berlinie, który nigdy nie został zbudowany. Może wyglądać zwyczajnie, ale właśnie o to chodzi. Ten model ma ponad 100 lat...




To są zdjęcia z lat 30. Mnóstwo wieżowców, ale zauważcie, że żaden z nich nie jest pokryty szkłem i żaden nie ma czysto pudełkowego kształtu. Mają oczywiście okna, ale większość ich zewnętrznych ścian jest wykonana z kamienia lub cegły.




A dziś, w każdym mieście, jeśli spojrzysz w górę na wieżowiec, to najprawdopodobniej zobaczysz coś takiego jak poniżej. Budynki te zostały zaprojektowane przez Ludwiga Miesa van der Rohe pod koniec lat 40. i od tamtej pory jego pomysły kształtują wygląd całego świata.




Ale gdzie zaczęła się ta historia?

Ludwig Mies van der Rohe (zwykle znany jako Mies) urodził się w Niemczech 27 marca 1886 roku. Był synem kamieniarza i dorastał w Akwizgranie, mieście wypełnionym najwspanialszą europejską architekturą średniowieczną, w tym Kaplicą Palatyńską Karola Wielkiego:




To właśnie w tym środowisku – ucząc się od swojego ojca rzemiosła i otoczony średniowiecznymi budynkami – Mies zakochał się w architekturze i jej mocy wyrażania tożsamości społeczeństwa. Fascynowało go to oraz nieodłączne piękno materiałów i ich faktur – czy to kamienia, czy szkła.




Mies rozpoczął naukę jako murarz, ale szybko udowodnił, że jest utalentowanym projektantem i w 1908 roku wyjechał do Berlina, aby dołączyć do warsztatu Petera Behrensa. Dwaj inni ważni modernistyczni architekci, Walter Gropius i Le Corbusier, również pracowali dla Behrensa w tym samym czasie.

Mies wiele się nauczył od Behrensa, który był wpływową postacią w szerszym odchodzeniu od historycznych stylów architektonicznych, które dominowały w Europie od dziesięcioleci. Dla kontekstu, oto kilka budynków, które zostały zbudowane w Berlinie tuż przed przeprowadzką Miesa do tego miasta:










W 1921 roku ogłoszono konkurs na projekt pierwszego berlińskiego wieżowca. Mies uważał, że stalowy szkielet może udźwignąć cały ciężar konstrukcji, co pozwoliłoby na pokrycie jej zewnętrznej części w całości szkłem. Poniższe zdjęcia przedstawiają jego propozycje, ale zostały one odrzucone.




Kombinacja metalowego szkieletu i szklanej ściany kurtynowej istniała już od kilku dekad – w Anglii już w latach 60. XIX wieku. Mies zdawał sobie jednak sprawę, że można je zastosować na dużo większą skalę i w dużo bardziej radykalny sposób. W szkle widział przyszłość architektury.




Po serii prywatnych zleceń Mies został wiceprezesem Deutscher Werkbund i w 1927 roku zorganizował w Stuttgarcie wystawę, na której zaprezentowano niedrogie, nowoczesne osiedle mieszkaniowe. Gropius, Behrens i Le Corbusier, jak również sam Mies, przedstawili swoje propozycje.

Mies stał się więc jedną z najważniejszych postaci rodzącego się ruchu modernistycznego w Europie. W 1929 roku poproszono go o stworzenie niemieckiego pawilonu na Światowe Targi w Barcelonie. Stał się on jego osobistym hołdem dla otwartej przestrzeni, geometrycznego projektu i piękna materiału.




Mies, pod wpływem austriackiego architekta Adolfa Loosa, chciał, aby materiały mówiły same za siebie. Uważał, że stal, szkło i marmur, odpowiednio traktowane, są piękne same w sobie. Dodatkowa ornamentyka była nie tylko nieautentyczna, ale stanowiła stratę czasu, pieniędzy i zasobów. Mies i jego współcześni, podobnie jak Loos, uważali, że architektura musi się zmienić. Dlaczego?


Ponieważ technologia się zmieniła, a wraz z nią świat. Była to epoka przemysłowa i architektura, zdaniem Miesa, powinna to odzwierciedlać, tak jak katedra w Akwizgranie wyrażała średniowiecze. W 1930 roku Mies został dyrektorem Bauhausu, niezwykle wpływowej szkoły artystycznej założonej w 1919 roku przez Waltera Gropiusa. Jednak z powodu swoich modernistycznych idei Bauhaus znalazł się pod presją nowego reżimu nazistowskiego i w 1933 roku Mies został zmuszony do jego zamknięcia.




Jak wielu innych członków Bauhausu, Mies opuścił kraj. W 1938 roku wyemigrował do Chicago, gdzie w latach 80. XIX wieku narodził się drapacz chmur. Kiedy Mies przybył do Ameryki, budowane tam drapacze chmur były w stylu art deco, neoklasycznym lub neogotyckim, jak słynna Tribune Tower w Chicago.




Wszystko to zmieniło się po II wojnie światowej, kiedy to skończył się zastój w budowie drapaczy chmur i Mies wreszcie miał szansę wprowadzić swoje pomysły w życie na skalę, na jaką wcześniej nie było stać żadnego modernistycznego architekta. W 1949 roku zaprojektował te dwie wieże mieszkalne w Chicago.




W ten sposób jego wizja berlińskiego wieżowca z 1921 roku została zrealizowana prawie cztery dekady później. Budynek Seagram, ukończony w 1958 roku, był ostateczną deklaracją jego filozofii architektonicznej. Niektórzy okrzyknęli go geniuszem, inni porównali go do szklanej trumny.




W latach 50. i 60. Mies pozostawił swój ślad w całej Ameryce – i nie tylko. Narodził się tak zwany „styl międzynarodowy”: uproszczony, geometryczny, bez ozdób, cały ze szkła i stali, z wyeksponowanymi elementami konstrukcyjnymi. Styl ten został wkrótce powielony na całym świecie.




Jak Mies postrzegał swoją własną pracę? Chciał „stworzyć porządek z rozpaczliwego zamętu naszych czasów”. Jak sam podsumował: „Próbowałem stworzyć architekturę dla społeczeństwa technologicznego”. To, co w latach 20. było radykalne, pięć dekad później było normalne.




Wpływ Miesa wykracza poza jego własną twórczość. Przez 30 lat był kierownikiem wydziału architektury w Illinois Institute of Technology, gdzie uczył całe pokolenie architektów. Jak sam powiedział: „Nie wiem, ilu mieliśmy studentów, ale wystarczy dziesięciu, by zmienić klimat kulturowy”.

Cóż, on z pewnością go zmienił. Wielu innych architektów również odegrało rolę w powstaniu nowoczesnej architektury, ale trudno pomyśleć o kimś bardziej wpływowym niż Mies. Uświadomienie sobie przez niego potencjału szkła już w latach 20. ubiegłego wieku przetrwało ponad sto lat.




Kiedy Ludwig Mies van der Rohe zmarł w 1969 roku, New York Times nazwał go liderem nowoczesnej architektury. Jego cel został osiągnięty – Mies stworzył styl dla epoki nowoczesnej.